Hoe heeft Nederland de sancties tegen Rusland uitgevoerd en gehandhaafd? En wat kan er beter? Op 13 mei 2022 presenteerde Stef Blok (Nationaal Coördinator Sanctienaleving en Handhaving) zijn eindrapport aan minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken. In dit rapport staan de bevindingen van de afgelopen weken en aanbevelingen.
Het eindrapport: belangrijkste conclusies
Voor de naleving van de sancties en het toezicht daarop zijn verbeteringen nodig. Maar er is geen aanwijzing dat er zaken zijn gemist bij het bevriezen van tegoeden van personen en entiteiten op de sanctielijst. We vatten de resultaten samen.
Verbeteringen in de naleving en handhaving van de sancties
Nog nooit zijn er zulke grote sancties genomen als nu. De sancties raken bijna alle sectoren van de economie. Daarom is een groot aantal ministeries, bedrijven en uitvoerende diensten betrokken bij het naleven van de sancties en het toezicht daarop. Veel gaat daarbij goed. Maar zeker nu duidelijk is dat de oorlog in Oekraïne en dus de sancties tegen Rusland langere tijd zullen duren, zijn er ook verbeteringen nodig.
Daarvoor worden in het rapport aanbevelingen gedaan. Bijvoorbeeld:
- Zorg voor een permanente verantwoordelijkheid voor de coördinatie bij de naleving van de sancties bij het ministerie van Buitenlandse Zaken;
- Leg het toezicht op de naleving van de sanctieregels vast voor notarissen, advocaten en accountants. En versterk de meldplicht ten opzichte van de geheimhoudingsplicht voor deze beroepsgroepen;
- Maak binnen de Europese Unie (EU) afspraken om het proces rondom het bekendmaken van sancties te verbeteren. Bijvoorbeeld over hoe en wanneer namen voor de sanctielijst worden aangeleverd;
- Zorg voor een sterkere rechtsbasis om gegevens uit te kunnen wisselen. Bij voorkeur door de sanctieverordening (de EU-sanctieregels) aan te passen. En anders via nationale wet- en regelgeving.
Resultaten Nederlandse uitvoering sancties
Op 13 mei 2022 was dit de stand van zaken voor de naleving van de sancties:
| Categorie | Resultaat naleving |
|---|---|
| Financiële tegoeden | € 640,8 miljoen bevroren |
| Transacties | € 425,2 miljoen tegengehouden |
| Vaartuigen | 24 vaartuigen in beeld bij de Douane |
| Vliegtuigen | 1 aan de grond, 5 ‘ingepakt’ |
| Vracht |
34.169 containers gestopt en beoordeeld |
| Vastgoed | Geen signalen dat niet voldaan is aan de bevriezingsverplichting |
Sancties: is er iets gemist?
Stef Blok heeft sinds zijn benoeming tot sanctiecoördinator in Nederland en Brussel met toezichthouders, marktpartijen en beroepsgroepen gesproken. Ook heeft hij een datateam aan het werk gezet om na te gaan of er zaken zijn gemist in de naleving van de sancties. Dit team heeft informatie uit verschillende registers naast elkaar gehouden. Bijvoorbeeld van het Bureau Toetsing Investeringen, het Kadaster, de Kamer van Koophandel en de Belastingdienst. Op basis van de informatie van nu zijn er geen aanwijzingen dat er iets is gemist.
Bevroren middelen
De omvang van de bevroren middelen heeft te maken met hoe de Nederlandse economie eruitziet. Stef Blok: “Er zijn duizenden containers in de Rotterdamse haven tegengehouden omdat Nederland een wereldhaven heeft. Luxueuze jachten liggen eerder aan de Franse Rivièra dan op het IJsselmeer. Maar ze worden hier wel gebouwd. Daarnaast is de Nederlandse vastgoedmarkt nauwelijks interessant voor Russische personen op de sanctielijst.”
Russische holdings in Nederland
In Nederland zijn veel moedermaatschappijen (holdings) gevestigd. Ook Russische. Dit zijn dan wel Nederlandse vennootschappen, maar de bezittingen (activa) die soms miljarden waard zijn – zoals supermarkten of zendmasten – bevinden zich grotendeels of volledig buiten de EU. Daardoor kunnen die bezittingen niet in Nederland bevroren worden.
Russische eigendommen
Het is vaak moeilijk te achterhalen wie de eigenaar van een bedrijf is. Soms komt dat omdat het bezit ervan doelbewust complex is gemaakt. Ook worden er pas eigendommen bevroren bij meer dan 50% eigenaarschap. Nederland maakt zich in Brussel sterk om deze drempel te verlagen naar 25%. Zo wordt het moeilijker om sancties te ontwijken en tegelijkertijd wel zeggenschap te houden in een bedrijf. In de EU is er nog geen meerderheid voor dit voorstel.
Nederlandse regels en wetten voor sancties
Het ziet ernaar uit dat de sancties langere tijd van kracht zullen zijn. Ook kunnen er altijd nieuwe sancties worden toegevoegd. Daarom is het belangrijk om de Nederlandse wetten en regels over sancties te herzien. Bijvoorbeeld om makkelijker gegevens uit te wisselen en beter toezicht te kunnen houden op de uitvoering.
Om het overzicht te bewaren adviseert Blok dat het ministerie van Buitenlandse Zaken een stevige en permanente coördinerende rol blijft houden. Ook blijft het belangrijk dat ministeries, bedrijven en uitvoerende organisaties intensief samenwerken en hun verantwoordelijkheid nemen.
Bekijk de pagina Sancties tegen Rusland en Belarus (Wit-Rusland) voor meer informatie over de sancties.